Ιερό των Καβείρων Λήμνου

Το Ιερό των Καβείρων στη ΒΑ Λήμνο ανασκάφηκε από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή μεταξύ των ετών 1937-1991. Το ιερό αναπτυσσόταν σε δύο πλατώματα και είχε τρεις οικοδομικές φάσεις, την αρχαϊκή, την ελληνιστική και την υστερορωμαïκή. Τα κτίριά του βρίσκονται σε δύο μικρά άνδηρα, διαμορφωμένα στην πλαγιά του χαμηλού λόφου που κατεβαίνει απότομα στη θάλασσα, σχηματίζοντας το ακρωτήριο Χλόη. Το Ιερό των Καβείρων υπαγόταν διοικητικά στην Ηφαιστία που ήταν το κέντρο της λατρείας του Ηφαίστου και η κυριότερη πόλη του νησιού. Στο νότιο πλάτωμα κάτω από το υστερορωμαϊκό τελεστήριο, αποκαλύφθηκε το αρχαϊκό τελεστήριο. Πρόκειται για ένα κτίριο ακανόνιστης ορθογώνιας κάτοψης με θρανία από διπλή σειρά πλίνθων που είχαν τελετουργική χρήση και μια ορθογώνια θεμελίωση με κυκλική προεξοχή που ήταν ένα είδος βωμού ή «Βήματος» που οικοδομήθηκε πιθανότατα στις αρχές του 7ου π.Χ αι. και καταστράφηκε, ίσως από σεισμό, στο β΄ μισό του ίδιου αιώνα. Όλο το βόρειο πλάτωμα καταλαμβάνεται από το ελληνιστικό τελεστήριο. Πρόκειται για ένα πρόστυλο κτίριο με δώδεκα δωρικούς κίονες. Αποτελείται από ένα μεγάλο κεντρικό χώρο χωρισμένο κάθετα σε τρία τμήματα από δύο σειρές ιωνικών κιόνων με άνοιγμα στο Βορρά. Ένας κάθετος στο κτίριο διάδρομος χώριζε το τελεστήριο από μια σειρά δωματίων, τα άδυτα, που το έκλειναν από το Βορρά. Από τα ευρήματα επιβεβαιώθηκε η χρονολόγηση του μεγάλου τελεστηρίου γύρω στο 2ο π.Χ. αι. Λεηλατήθηκε και κάηκε κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους ανάμεσα στο 2ο και 3ο μ.Χ. αι. Το υστερορωμαϊκό τελεστήριο (η λεγόμενη «βασιλική») βρίσκεται στο νότιο πλάτωμα και είναι θεμελιωμένο πάνω στο αρχαϊκό κτίριο. Η είσοδος του Ιερού βρισκόταν στη νότια πλευρά και είχε πρόναο με επτά κίονες. Η κεντρική αίθουσα, μήκους 17μ., ήταν χωρισμένη σε τρία μέρη από δύο σειρές πέντε κιόνων. Τα δύο πλευρικά τμήματα είχαν μεγαλύτερο μήκος από το κεντρικό, με θρανία τουλάχιστον κατά μήκος του νότιου τοίχου. Ένας διάδρομος χώριζε την κεντρική αίθουσα από τα άδυτα που βρισκόταν στο βάθος. Η όλη διαμόρφωση δείχνει ότι θέλησαν να επαναλάβουν, σε γενικά πλαίσια αλλά σε μικρότερες διαστάσεις, την κάτοψη του κατεστραμμένου παλαιού ελληνιστικού κτιρίου. Τα ερείπιά του αντιπροσωπεύουν την τελευταία περίοδο ύπαρξης του ιερού και μαρτυρούν τη μακρά επιβίωση της λατρείας των Καβείρων στη Λήμνο. Ίσως η καταστροφή του οικοδομήματος και το οριστικό τέλος του ιερού να οφείλονται στην καταστροφική μανία των πρώτων χριστιανών στα τέλη του 3ου ή στα αρχές του 4ου μ.Χ. αι.