Ο Ενοριακός Ναός της Γέννησης του Χριστού

  Στην κεντρική πλατεία του οικισμού του Αγίου Ευστρατίου δεσπόζει ο ενοριακός Ιερός Ναός της Γέννησης του Χριστού. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με γυναικωνίτη, εξωνάρθηκα και κωδωνοστάσιο που ανεγέρθηκε την δεκαετία του 1970 με δαπάνη των ανδρών της Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ξυλόγλυπτο τέμπλο του και οι δεσποτικές εικόνες. 

   Στον ναό αυτόν φυλάσσονται εκκλησιαστικά κειμήλια του νησιού όπως εικόνες, ιερατικά άμφια, λειτουργικά βιβλία και σκεύη, τα οποία προέρχονται από ναΐσκους της υπαίθρου του νησιού που καταστράφηκαν από τον μεγάλο σεισμό του 1968.

   Πριν την ίδρυση του ναού αυτού, στον ίδιο χώρο, υπήρχε παλαιότερος αφιερωμένος επίσης στη Γέννηση του Χριστού, ο οποίος κατεδαφίστηκε λόγω φθορών στον φέροντα οργανισμό του από τον προαναφερθέντα σεισμό. Σύμφωνα με κτητορική επιγραφή που διατηρούνταν εντοιχισμένη στην τοιχοποιία του, ο ναός αυτός ανεγέρθηκε το 1861, λίγα χρόνια μετά το περίφημο σουλτανικό διάταγμα Xάτι Χουμαγιούν που εκδόθηκε το 1856 και παραχωρούσε προνόμια και ελευθερίες στους χριστιανούς. Όπως τεκμηριώνεται από αρχειακό φωτογραφικό υλικό, ήταν λιθόκτιστος και αρχιτεκτονικά ακολουθούσε το πρότυπο των ενοριακών ναών που ιδρύθηκαν την ίδια περίοδο στη γειτονική Λήμνο, δηλαδή τον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με εξωνάρθηκα και γυναικωνίτη με δίλοβα παράθυρα. Στη μεγαλοπρέπεια του λατρευτικού οικοδομήματος συνέβαλλε καθοριστικά και το πυργόσχημο κωδωνοστάσιο, νεοκλασικού ρυθμού, που υψώθηκε το 1930 στη ΒΔ γωνία του ναού με χρηματική δωρεά του Νικ. Ι. Μακρή, απόδημου Αγιοστρατίτη στο Βελγικό Κογκό, με περίτεχνα λιθανάγλυφα διακοσμητικά στοιχεία, έργο επιδέξιων λιθοξόων, πιθανότατα, απ’ τη Λήμνο.

     Σήμερα από το περικαλλές αυτό λατρευτικό κτήριο, δεν σώζεται σχεδόν τίποτα, παρά μόνο η κτητορική επιγραφή του κωδωνοστασίου και ελάχιστα μαρμάρινα spolia που μαζί με την λίθινη Αγία Τράπεζα, βρίσκονται ερριμμένα σε υπαίθριο χώρο πίσω από το Ιερό. Με την απομάκρυνση του ναού αυτού χάθηκε για πάντα ένα εμβληματικό κτίριο, με ιδιαίτερη σημασία για το ακριτικό νησί του Αγίου Ευστρατίου αφού, η ξεχωριστή μεγαλοπρέπεια και η χάρη του, δυστυχώς, δεν αποδόθηκαν ούτε κατ’ ελάχιστον, στο νεότερο κτίριο που το αντικατέστησε.