Το σπήλαιο του Οσίου Ευστρατίου η «Τ’ Αη Στρατιού ο Βράχος» στο Αλονίτσι

    Στην ανατολική πλευρά του νησιού του Αγίου Ευστρατίου, μέσα σε ένα σύμπλεγμα βράχων υπάρχει μια φυσική κοιλότητα που, σύμφωνα με τον γεωλόγο Ευάγγελο Καμπούρογλου, διαμορφώθηκε από πυροπλαστικούς σχηματισμούς και τραβερτίνη ασβεστόλιθο, κατά την γεωλογική εποχή του Ολιγόκαινου, Κατωτέρου Μειοκαίνου, δηλαδή 18-23 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα. Εσωτερικά το σπήλαιο αποτελείται από ένα στενόμακρο χώρο με μήκος που δε ξεπερνά τα 8μ. στην απόληξη του οποίο φυσικό άνοιγμα προσφέρει μαγευτική θέα στο ανοιχτό πέλαγος. 

   Το σπήλαιο αυτό, αδιαμφισβήτητα αποτελεί, το δημοφιλέστερο αξιοθέατο και μνημείο του νησιού, αφού εκεί, σύμφωνα με τη λαϊκή, τοπική παράδοση, μόνασε ο Όσιος Ευστράτιος, ο θαυματουργός (780-880 μ.Χ.), από τον οποίο ονοματίστηκε και το σπήλαιο ως Το σπήλαιο του Οσίου Ευστρατίου ή «Τ’ ΑηΣτατιού ο Βράχος». Ο Όσιος Ευστράτιος υπήρξε αρχικά μοναχός στη μονή Αυγάρου του Ολύμπου  Βιθυνίας, αλλά στην περίοδο της δεύτερης φάσης της Εικονομαχίας (9ος αιώνας), αναγκάστηκε να την εγκαταλείψει προκειμένου να διασωθεί τους διωγμούς των Εικονομάχων. Κατά το επικίνδυνο ταξίδι της φυγάδευσής του, ισχυρή τρικυμία ανάγκασε το πλοίο που επέβαινε, να προσαράξει στη νήσο Βέλια, μπροστά από την παραλία του Αλονίτσιου. Τότε ο Όσιος, εξαιρετικά ταλαιπωρημένος από τη ναυτία του ταξιδιού, αποβιβάστηκε στην ξηρά για να πεθάνει. Ωστόσο, επέζησε και συνέχισε να υπηρετεί τον Θεό ως μοναχός, βρίσκοντας καταφύγιο στο προαναφερόμενο σπήλαιο. Είναι άγνωστο εάν το σπήλαιο αυτό, αποτέλεσε χώρο πνευματικής άσκησης του Οσίου έως το τέλος της επίγειάς ζωής του, αφού οι πληροφορίες για το θέμα αυτό παραμένουν συγκεχυμένες. Απ’ τη μια, η λαϊκή παράδοση συνδέει τον Όσιο με ταφικό μνημείο στον οικισμό αλλά από την άλλη, σύμφωνα με ιστορικές πηγές, ο Όσιος μετά την δολοφονία του αυτοκράτορα Λέων Ε΄ Αρμενίου (813-820 μ.Χ.), πριν το 843 μ.Χ., επανήλθε στη μονή της Βιθυνίας, απ’ όπου ξεκίνησε, και πέθανε εκεί σε ηλικία 95 ετών. 

     Σήμερα, το σπήλαιο διατηρεί τον λατρευτικό του χαρακτήρα αποτελώντας χώρο προσκυνήματος αν και παρουσιάζει σημαντικές φθορές που κάνουν την είσοδο σε αυτό αρκετά επισφαλή. Για τον λόγο αυτό, προκειμένου να εξυπηρετηθούν απρόσκοπτα οι λατρευτικές ανάγκες, πλησίον του σπηλαίου αναγέρθηκε τα τελευταία χρόνια, ένα ξωκλήσι αφιερωμένο στη Χάρη του.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το βραχώδες σύμπλεγμα στο οποίο χωροθετείται η σπηλιά, αφού ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας των προϊστορικών χρόνων αναγνωρίστηκαν στην κορυφή του. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα όπως προέκυψε από τις επιστημονικές εργασίες, του καθηγητή Αδαμάντιου Σάμψων στον χώρο εντοπίστηκε ποσότητα χονδροειδούς κεραμικής της Τελικής Νεολιθικής περιόδου (4.500-3.200 π.Χ.), αντίστοιχα με αυτή που έχει βρεθεί και στο αρχαιότερο στρώμα του εμβληματικού προϊστορικού οικισμού της Λήμνου, της περίφημης Πολιόχνης.

  Επίσης, λαξεύσεις στους νότιους πρόποδες του βραχώδους συμπλέγματος, όπως δεξαμενή, όρυγμα με κανάλι εκροής, απροσδιόριστης χρονικής περιόδου, συνδέονται πιθανότατα με εργαστηριακούς χώρους για την παραγωγή οίνου από σταφύλια των αμπελώνων της κοιλάδας του Αλονιτσίου.